TRƯỜNG TH&THCS BÌNH MINH

THƯ MỤC CHUYÊN ĐỀ

“Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh THCS”

LỜI GIỚI THIỆU

Thầy cô thân mến!

Việc đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu đổi mới phương pháp giảng dạy được thảo luận kỹ càng trong từng tổ chuyên môn, các tổ chuyên môn đã tổ chức một số giờ dạy mẫu để giáo viên toàn trường dự giờ và góp ý. Qua đó, các giáo viên có thêm cơ hội làm quen với phương pháp dạy học mới, đồng thời tích lũy kinh nghiệm cho chính mình, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở những giai đoạn tiếp theo.

Nhằm giúp thầy cô có cái nhìn sâu sắc hơn về cách dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học, chúng tôi chọn nội dung: “Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh THCS” làm đề tài biên soạn.

Với 19 bài trích trong các tạp chí của ngành, được sắp xếp theo thứ tự tên bài viết để tiện cho việc tra tìm.

Trong quá trình biên soạn Thư mục không tránh khỏi thiếu xót và hạn chế, rất mong quý thầy cô góp ý nhằm xây dựng cho thư mục có chất lượng tốt hơn.

Hy vọng rằng thư mục chuyên đề “Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh THCS” sẽ là một tài liệu tham khảo bổ ích, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới cách học của học sinh THCS.

Chúc thầy cô thành công trong việc lựa chọn tài liệu mà mình cần, để đạt được kết quả cao trong giảng dạy và học tập.

Xin chân thành cảm ơn!

Bình Minh, ngày 22 tháng 02 năm 2024

Người biên soạn

Nguyễn Thị Tuyến

NỘI DUNG THƯ MỤC

Tóm tắt:

Trong bài viết này, tác giả phân tích các vấn đề liên quan đến khả năng suy luận và tư duy toán học. Từ đó, thiết kế một số tình huống điển hình trong dạy học chủ đề Hình trụ - Hình nón nhằm phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 9, góp phần đổi mới giáo dục và đào tạo.

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là hướng dạy học phù hợp với điều kiện nước ta hiện nay và đồng thời cũng phù hợp với chương trình, xu hướng dạy học hiện đại. Các tình huống được thiết kế góp phần phát triển NLTD&LLTH cho HS lớp 9, giúp HS dễ tiếp thu và tích cực tham gia học tập các nội dung kiến thức bài học trong chủ đề Hình trụ - Hình nón - Hình cầu.

Tóm tắt:

Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 lấy môn Văn là môn học chính nhằm hướng tới nâng cao năng lực của học sinh. Quan điểm có thể được nhìn thấy rõ ràng trong các tài liệu và phương pháp giảng dạy. Tác phẩm văn học “Con muốn làm một cái cây” của Võ Thu Hương trong Sách giáo khoa Ngữ văn 6 (Nhà xuất bản Chân trời) là một trong những tác phẩm văn chương mang tính giáo dục. Dạy viết bài này. giáo viên cần soạn giáo án kỹ càng để giúp học sinh lĩnh hội được nội dung bài học và bồi dưỡng năng lực học tập. Để đạt được mục tiêu đó, giáo viên nên tham khảo một số gợi ý của chúng tôi để giúp học sinh phát huy năng lực khi dạy tác phẩm văn học “Em muốn trở thành” một cái cây”.

Tóm tắt:

Theo Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán năm 2018, năng lực toán học bao gồm các thành phần: năng lực tư duy và lý luận toán học; năng lực lập mô hình toán học; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực giao tiếp toán học; năng sử dụng các công cụ, phương tiện học tập môn toán. Trong quá trình dạy học Toán hiện nay, việc phát triển năng lực toán học nói chung và năng lực mô hình hóa toán học nói riêng góp phần nâng cao chất lượng dạy học toán, đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay.

Bài viết đề xuất một số biện pháp góp phần phát triển năng lực mô hình hóa toán học cho học sinh trong dạy học giải quyết vấn đề thực tiễn ở lớp 9. Các biện pháp được trình bày độc lập nhưng cần giáo viên lồng ghép các giải pháp này với sự phối hợp và liên tục trong quá trình dạy học Toán đạt hiệu quả cao.

Tóm tắt:

Bài viết đã tập trung nghiên cứu các nội dung chính: khái niệm nói, nghe: cách hướng dẫn học sinh nhận biết các vấn đề trong cuộc sống; xây dựng và triển khai nội dung nghe, nói cho học sinh khi trình bày các vấn đề trong cuộc sống (tham khảo từ một bài đọc). Đây là những định hướng cần thiết cho giáo viên khi dạy Ngữ văn 7, nhằm phát triển khả năng nghe, nói cho học sinh lớp 7 gắn với kỹ năng đọc, viết.

Phát triển kỹ năng nói và nghe là một yêu cầu quan trọng trong Chương trình Ngữ văn sau 2018, nhằm mục tiêu phát triển năng lực học sinh. Để phát triển các kỹ năng này, trình bày suy nghĩ về một vấn đề đời sống (được gợi ra từ tác phẩm văn học đã đọc) là nội dung giúp HS vừa kết nối với hoạt động đọc và viết, vừa rèn luyện thói quen nói và nghe trong quá trình giao tiếp, trong đó cần chú ý tới các nhân tố chi phối đến hoạt động nói và nghe: đối tượng giao tiếp, nhân vật giao tiếp, mục đích giao tiếp, phương tiện giao tiếp.

Tóm tắt:

Bài viết đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực tư duy và suy luận toán học cho học sinh thông qua dạy học chương góc với hình tròn - Hình học 9, bao gồm: Luyện tập cho học sinh thực hiện các thao tác tư duy phân tích, tổng hợp trong quá trình học khái niệm chứng minh các định lý hoặc giải bài tập về các góc bằng hình tròn; Rèn luyện cho học sinh các phép tính so sánh, loại suy, khái quát hóa, chuyên môn hóa trong quá trình giải bài tập chương góc với đường tròn; Hướng dẫn học sinh phân tích, tranh luận dưới nhiều góc độ khác nhau để tìm ra nhiều lời giải khác nhau khi giải bài tập chương góc bằng đường tròn. Ở mỗi biện pháp đã nêu mục đích, cách thức thực hiện và các ví dụ minh họa được chọn lọc trong chương góc với đường tròn.

Tóm tắt:

Nghiên cứu được thực hiện với 50 học sinh lớp 9, sử dụng 8 câu hỏi liên quan đến đỉnh và độ dài cạnh của hình lập phương để đánh giá khả năng suy luận không gian của học sinh về biểu diễn hai chiều, tập trung vào suy luận phân tích không gian và suy luận trực quan hóa không gian. Lý luận về không gian thể hiện trong câu trả lời của học sinh đã được lượng hóa trong nghiên cứu. Kết quả cho thấy khả năng suy luận không gian của học sinh ở mức trên trung bình nhưng chưa cao. Tỷ lệ học sinh trả lời dựa trên quan sát trực quan còn cao. Hầu hết học sinh sử dụng lý luận phân tích không gian hoặc kết hợp giữa trực quan hóa không gian và suy luận phân tích không gian, nhưng hiếm khi chỉ sử dụng lý luận trực quan hóa không gian để giải quyết. Lý luận của học sinh về từng đỉnh hoặc đoạn thẳng sẽ tốt hơn lý luận về các bài toán kết hợp cả hai.

Tóm tắt:

Năng lực khám phá thiên nhiên là một trong ba năng lực đặc thù cần hình thành và phát triển cho học sinh khi dạy học các môn Khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở. Việc sử dụng các thí nghiệm định hướng nghiên cứu là rất quan trọng để phát triển năng lực này, vì học sinh có thể trải nghiệm các hoạt động với tư cách là nhà nghiên cứu nhằm xác định các vấn đề nghiên cứu từ thực tiễn, đặt câu hỏi, xây dựng giả thuyết, sắp xếp và thực hiện các thí nghiệm để chứng minh giả thuyết; so sánh kết quả với giả thuyết và rút ra kết luận. Bài viết bàn về việc sử dụng thí nghiệm theo hướng nghiên cứu trong dạy học chủ đề “Quang hợp” (Khoa học tự nhiên 7) nhằm phát triển năng lực tìm hiểu về thiên nhiên cho học sinh ở trường trung học cơ sở. Khuyến nghị các trường trung học cơ sở nên trang bị đầy đủ thiết bị thí nghiệm cũng như năng lực cần thiết của giáo viên bồi dưỡng để thực hành thí nghiệm.

Tóm tắt:

Xu hướng chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung sang dạy học dựa trên chất lượng và năng lực của người học đang ngày càng gia tăng. Trò chơi giáo dục là một trong những hình thức dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Thông qua trò chơi học tập, học sinh có thể phát triển nhiều năng lực tổng quát và chuyên biệt như: giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực khai thác công nghệ thông tin truyền thông, v.v. Nghiên cứu đề xuất quy trình sử dụng trò chơi học tập trong dạy học Khoa học tự nhiên và minh họa Quy trình dạy học Khoa học tự nhiên 6. Khoa học tự nhiên là môn học mang đến cho học sinh nhiều cơ hội khám phá thế giới tự nhiên. Vì vậy, việc sử dụng trò chơi học tập trong dạy học Khoa học tự nhiên sẽ làm cho nội dung dạy học trở nên sinh động hơn, từ đó nâng cao khả năng ghi nhớ lâu dài và khả năng vận dụng kiến ​​thức của người học vào giải quyết các vấn đề cụ thể.

Tóm tắt:

Chương trình Giáo dục Phổ thông Toán học năm 2018 tích hợp Giáo dục Tài chính như một nội dung tổng hợp, ứng dụng của kiến ​​thức toán học và là nội dung của các hoạt động thực tiễn, trải nghiệm. Giáo dục tài chính trong nhà trường giúp tạo ra một thế hệ học sinh có hiểu biết về tài chính, biết vận dụng hiệu quả kiến ​​thức vào thực tiễn để mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình và góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội của đất nước. Nghiên cứu này làm rõ tiềm năng của giáo dục tài chính trong dạy học chủ đề “Số thập phân” (Toán 6), từ đó thiết kế tình huống dạy học cho chủ đề này thông qua tích hợp giáo dục tài chính. Trong tình huống thí nghiệm cho trước, một số học sinh ban đầu không xác định được cách tính hóa đơn, nhưng với sự hỗ trợ của giáo viên, học sinh đã có thể vận dụng kiến ​​thức toán học để giải các bài toán. Kết quả thực nghiệm cho thấy, những bài toán thực tế như tính số tiền điện, nước giúp học sinh nhận thức được ý nghĩa các kiến ​​thức về số thập phân, ý nghĩa của việc làm tròn số... trong thực tế cuộc sống.

Tóm tắt:

Giáo dục nghề nghiệp bắt đầu từ bậc trung học là nhiệm vụ cấp bách nhằm định hướng cho học sinh, tạo điều kiện thuận lợi để các em lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Trên cơ sở phân tích đặc điểm của môn Khoa học tự nhiên, nghiên cứu đã đưa ra những nguyên tắc, quy trình thiết kế, tổ chức dạy và học tích hợp hoạt động định hướng nghề nghiệp cho chủ đề “Đa dạng trong thế giới sống” với bài học mẫu về chủ đề “Nấm”. Đồng thời, nghiên cứu đề xuất một số hoạt động về chủ đề lồng ghép định hướng nghề nghiệp. Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo để giáo viên sử dụng nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở, đồng thời hỗ trợ định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Tóm tắt:

Trong Chương trình Giáo dục Phổ thông năm 2018, giáo dục STEM đề cập đến việc thúc đẩy giáo dục trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, đồng thời thể hiện cách tiếp cận liên ngành, chất lượng và dựa trên năng lực của học sinh. Có 3 hình thức tổ chức giáo dục STEM: Bài học STEM; trải nghiệm STEM; nghiên cứu khoa học và kỹ thuật. Tuy nhiên, khi áp dụng STEM vào dạy học ở trường học, hình thức bài học STEM ít được sử dụng. Nghiên cứu này đề xuất quy trình dạy học dựa trên vấn đề bài học STEM nhằm phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho học sinh và minh họa quy trình này trong việc dạy học bài STEM “Sự bay hơi và ngưng tụ” (Khoa học tự nhiên 6); đồng thời đánh giá năng lực khoa học tự nhiên của học sinh trong dạy học dựa trên bài học STEM này. Kết quả thu được bước đầu cho thấy tính khả thi và hiệu quả của tiến trình dạy học dựa trên vấn đề STEM được đề xuất trong việc phát triển năng lực Khoa học tự nhiên cho học sinh.

Tóm tắt:

Đánh giá mức độ đạt được năng lực sáng tạo của học sinh trung học mô hình dạy học trải nghiệm dựa trên nghiên cứu lý luận và xây dựng các công cụ đánh giá năng lực. Nghiên cứu đề xuất quy trình tổ chức dạy học trải nghiệm nhằm phát triển khả năng sáng tạo cho học sinh, đồng thời đưa ra ví dụ minh họa cho quy trình tổ chức dạy học học phần Sinh vật sống ở lớp 6 Khoa học tự nhiên.

Tóm tắt:

Đổi mới phương pháp giảng dạy bao gồm việc chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung sang dạy học theo năng lực của người học, nghĩa là chuyển trọng tâm từ những gì học sinh có thể học sang những gì học sinh có thể áp dụng thông qua học tập. Trong quá trình này, kế hoạch bài dạy hướng dẫn giáo viên xác định nội dung bài học, mục tiêu học tập, phương pháp dạy học, hoạt động dạy học và đánh giá kết quả học tập; giúp giáo viên tổ chức hoạt động dạy học có hiệu quả nhằm đạt được mục tiêu dạy học. Nghiên cứu đề xuất quy trình thiết kế kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực toán học cho học sinh trong dạy học môn Toán. Quy trình đề xuất được minh họa thông qua kế hoạch bài dạy chủ đề “Phương trình bậc hai có một ẩn” (Toán 9). Việc xây dựng quy trình thiết kế kế hoạch bài dạy nhằm giúp giáo viên hiểu rõ hơn yêu cầu, hướng dẫn của Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán năm 2018 để thiết kế kế hoạch bài dạy hiệu quả, phù hợp với từng đối tượng học sinh khác nhau.

Tóm tắt:

Giáo dục STEM là xu hướng giáo dục hiện đại được chính phủ khuyến khích và đẩy mạnh trong Chương trình Giáo dục phổ thông năm 2018. Chương trình Khoa học tự nhiên dựa trên quan niệm dạy học tích hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, là môn học rất phù hợp với việc dạy học theo định hướng STEM. Bài viết trình bày khái quát về giáo dục STEM, quy trình thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Biến nước bẩn thành nước sạch” theo định hướng giáo dục STEM trong phần “Tách các chất ra khỏi hỗn hợp” - Khoa học tự nhiên 6. Thí nghiệm Kết quả cho thấy, dạy học theo hướng giáo dục STEM tạo cơ hội cho học sinh vận dụng sáng tạo kiến ​​thức để giải quyết vấn đề, phát huy niềm đam mê, hứng thú học tập khoa học tự nhiên, góp phần phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh.

Tóm tắt:

Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới, kiểm tra, đánh giá và thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đa dạng hóa phương pháp, công nghệ dạy học, công cụ kiểm tra, đánh giá, đặc biệt là ứng dụng CNTT trong hoạt động này. Đặc biệt, Thông tư số 22/2021/TT-BGDĐT cho phép đánh giá định kỳ bằng hình thức thi trên giấy hoặc trên máy tính. Tuy nhiên, thực tiễn hiện nay cho thấy việc ứng dụng CNTT trong kiểm tra, đánh giá các môn Lịch sử, Địa lý ở cấp THCS còn rất hạn chế.

Bài viết đề xuất ứng dụng hệ thống phần mềm CNTT hỗ trợ kiểm tra, đánh giá trong dạy học Lịch sử lớp 6.

 Tóm tắt:

Trong thời đại công nghệ thông tin hiện đại, việc áp dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo, tích cực đã trở thành yếu tố quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Đặc biệt, việc lồng ghép lý thuyết với thực tiễn, qua đó khơi dậy trí tò mò, khả năng sáng tạo của học sinh đã được chứng minh là phương pháp hữu hiệu giúp học sinh nắm bắt kiến ​​thức sâu sắc và lâu bền.

Trong bài viết này, chúng tôi tập trung vận dụng lý thuyết về mối liên hệ vào quá trình dạy học chủ đề “Các hình hình học trong đời sống thực tế” ở lớp 7.

Từ việc nghiên cứu và tiến hành phương pháp dạy học dựa trên lí thuyết kết nối trong giảng dạy chủ đề “các hình khối trong thực tiễn" ở lớp 7, chúng tôi nhận thấy: HS không chỉ nắm vững kiến thức cơ bản về các hình khối, mà còn có khả năng ứng dụng chúng vào các vấn đề thực tế trong cuộc sống hàng ngày; HS trở nên tự tin hơn trong việc giải quyết các bài toán phức tạp liên quan đến hình khối và biết cách kết nối kiến thức học được với thực tiễn. Tuy nhiên, để thành công trong việc vận dụng lí thuyết kết nổi trong dạy học chủ đề hình khối, việc tạo ra môi trường học tập thích hợp và đồng thời trang bị cho GV các kỹ năng thích ứng là điều cần thiết. Cần phải liên tục cập nhật kiến thức và chia sẻ kinh nghiệm để GV có thể áp dụng phương pháp này một cách hiệu quả và đạt được những kết quả tốt nhất cho HS.

Tóm tắt:

Dạy học qua khám phá là một trong những phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích trẻ tự học dựa trên kiến ​​thức, kinh nghiệm đã có, sử dụng trí tưởng tượng và sáng tạo, kết hợp tìm kiếm thông tin mới để tìm ra thông tin mới, tìm ra sự thật và mối quan hệ giữa chúng thông qua hoạt động khám phá, từ đó rèn luyện nhân cách tích cực cho bản thân.

Bài viết đề cập đến việc ứng dụng dạy học khám phá phương pháp dạy học đại số 8 cho học sinh trung học cơ sở.

Dạy học khám phá là một trong những phương pháp đảm bảo tính tích cực của HS, đồng thời phát triển tư duy, kĩ năng vận dụng, giúp phát huy vai trò trung tâm của người học. Các hoạt động trải nghiệm là cơ hội để HS có thể đào sâu và áp dụng các kiến thức được học, đồng thời giúp liên hệ với các kiến thức hoặc trải nghiệm trước đó. Tuy nhiên, để thực hiện được phương pháp này, cần có sự hỗ trợ của phương tiện dạy học, trong dạy học phải có sự kết hợp hài hòa giữa GV và HS để tạo ra sự cộng hưởng. Mức độ thành công như thế nào tùy thuộc vào những vấn đề mà GV đưa ra và phải thật sự khéo léo trong khâu tổ chức, vận dụng linh hoạt cho từng đối tượng HS.

Tóm tắt:

Dạy học góc có nhiều ưu điểm trong việc tạo thái độ tích cực, chủ động, thoải mái cho học sinh khi bắt đầu bài học, thu hút sự tham gia của đông đảo học sinh, tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập. Học sinh tự lực tiếp thu kiến ​​thức dựa trên sự hướng dẫn của giáo viên thông qua các nhiệm vụ học tập theo các phong cách học tập khác nhau. Hơn nữa, với các cách học khác nhau trong cùng một bài học, học theo nhiều góc độ, học sinh còn được rèn luyện các kỹ năng như quan sát, tìm kiếm thông tin, thảo luận nhóm, ra quyết định. Chủ đề “Thế giới sinh vật đa dạng” đề cập đến các vương quốc sinh học với sự đa dạng về số lượng loài và đa dạng về môi trường sống, là những kiến ​​thức về thế giới sinh vật rất gần gũi với học sinh, có cơ hội tổ chức giảng dạy theo góc.

Tóm tắt:

Năng lực khoa học tự nhiên là những năng lực cụ thể cần được hình thành và phát triển cho học sinh khi dạy học môn khoa học tự nhiên. Việc tạo ra và sử dụng hệ thống bài tập là một trong những chiến lược dễ thực hiện và mang lại nhiều lợi ích trong việc phát triển năng lực khoa học tự nhiên của học sinh.

Trong bài viết này, tác giả đề xuất quy trình xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập dạy học khoa học tự nhiên 6 nhằm phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho học sinh và trình bày kết quả thực nghiệm sư phạm ở một số trường học trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Thông qua việc giải hệ thống bài tập, HS đã tiếp thu được kiến thức, phát triển được năng lực KHTN đồng thời đã khơi gợi được niềm say mê, hứng thú học tập của các em.